Het donatiegesprek voeren

Gespreksvaardigheden voor artsen

Case study

  • Trainingsprogramma voor artsen
  • Gesprekken voeren met nabestaanden over orgaan- en weefseldonatie
  • Samen met de Nederlands Transplantatie Stichting

NTS

 

Introductie

Met een krappe meerderheid van 38 stemmen voor en 36 stemmen tegen werd begin 2018 een nieuwe donorwet aangenomen door de Eerste Kamer. Een opluchting voor de voorvechters van deze wet, maar de stemming laat ook de
grote verdeeldheid over dit onderwerp zien.

De Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) heeft samen met Faculty of Skills een training over de nieuwe donorwet ontwikkeld speciaal voor medisch professionals.

Dédé Wever is Senior Onderwijskundige bij de NTS en vanuit die rol verantwoordelijk voor het project. We spraken haar over het programma.

Snel naar

Wat was de aanleiding om een trainingsprogramma voor artsen te ontwikkelen?

Dédé Wever: “De wet is aangenomen met de kleinst mogelijke meerderheid in de Eerste Kamer, dat geeft meteen een indruk van hoe verdeeld Nederland is op dit thema. Het is een gevoelig onderwerp en daarmee ligt alles onder een vergrootglas. De implementatie van de nieuwe donorwet is door het ministerie van VWS op onderdelen belegd bij de NTS, waaronder de scholing van professionals. Een arts in het ziekenhuis moet bij een overlijden, of naderend overlijden, namelijk altijd de naasten informeren over de registratie van de patiënt in het Donorregister. Daarnaast brengt de nieuwe donorwet nog een aantal andere belangrijke wijzigingen met zich mee waar artsen van op de hoogte moeten zijn, zoals hoe te handelen bij wilsonbekwaamheid, het onderscheid tussen naasten en nabestaanden en hun rechten omtrent de geregistreerde wilsbeschikking. Het doel van de scholing is uniformiteit in het toepassen van de nieuwe donorwet door artsen.”

Hoe heb je onderzocht wat de doelgroep nodig had?

“Ik heb eerst een rondje door Nederland gemaakt om erachter te komen waar de behoefte precies lag bij de verschillende medisch professionals die hier mee te maken hebben. Ik wilde een beeld krijgen van het onderwerp en meer te weten komen over de doelgroep om de impact te kunnen bepalen. Aan de ene kant heb je bijvoorbeeld de intensivisten, de mensen die op de Intensive Care werken. Hoe goed zij hun werk ook doen, op zo’n afdeling overlijden regelmatig mensen en dus komt het onderwerp van orgaandonatie er vaker ter sprake. Het is ook daar zeker geen dagelijkse praktijk, maar het gebeurt wel. Aan de andere kant heb je een grote groep van bijvoorbeeld andere ziekenhuisartsen en huisartsen die dit veel minder vaak aan de hand hebben. Ik heb van al die doelgroepen in kaart gebracht welke vragen precies leefden, wat al bekend was en wat nog niet, en waar ze op zaten te wachten. En ook niet onbelangrijk, wat de besteedbare tijd was.”

Op 1 juli 2020 is de Wet op de orgaandonatie gewijzigd. Iedereen vanaf 18 jaar wordt gevraagd te kiezen of hij of zij weefsel- en orgaandonor wil zijn of niet. Die keuze wordt vastgelegd in het Donorregister. Dit zijn de opties:

  • Ja, ik geef toestemming
  • Nee, ik geef geen toestemming
  • Mijn partner of familie beslist
  • Een door mij gekozen persoon beslist

Als iemand ook na herhaalde verzoeken per brief geen keuze maakt, wordt die persoon in het Donorregister geregistreerd met ‘geen bezwaar tegen orgaandonatie’ en geeft daarmee toestemming voor donatie. De arts in het ziekenhuis gaat bij elke registratie in gesprek met de familie. Als de familie zeker weet dat de overledene geen donor wilde zijn en dat aannemelijk kan maken, gaat de donatie niet door.

"25.000 potentiële deelnemers, dat was wel even slikken."

Wat waren je conclusies?

“Het is vooral een heel omvangrijke doelgroep. Als je echt iedereen meetelt, kom je op zo’n 25.000 potentiële deelnemers. Toen ik dat inzag moest ik wel even slikken. Artsen buiten het ziekenhuis, zoals huisartsen, zijn niet wettelijk verplicht om bij een overlijden een donatiegesprek te voeren, maar het is wel zeer wenselijk. Als je al die artsen in Nederland hierin echt wilt trainen, kost dat veel van de tijd die zij kunnen besteden aan nascholing, en het kost ook heel veel geld natuurlijk. Terwijl de kans dat zij de kennis en de vaardigheden binnen drie maanden gaan gebruiken vrij klein is. Dus de investering is heel hoog, en het leerrendement is vrij laag. Dat kon ik niet verantwoorden, dus toen ben ik op zoek gegaan naar een oplossing. Hoe kunnen we maximaal trainen op het moment dat iemand er ook voor openstaat? Hoe kunnen we die gesprekstraining toch geven, zonder dat iemand daar heel veel tijd aan moet besteden en dat hij of zij fysiek ergens naartoe moet? Zo ben ik bij Faculty of Skills terecht gekomen en hebben we een training ontwikkeld die online en individueel deze specifieke gespreksvaardigheden traint én die geaccrediteerd is.”

Hoe is het programma daarna tot stand gekomen?

“We zijn begonnen met een vrijblijvende designsessie om eerst eens te kijken wat de werkwijze is van Faculty of Skills en om alvast de gespreksscenario’s uit te werken. We hebben daarvoor samen met koplopers uit het veld de eerste stappen gezet: wat hebben ze nodig, wat werkt wel en wat minder." Uiteindelijk is er een programma ontwikkeld dat uit drie delen bestaat.

Opzet programma

Module 1

E-learning module met kennis en achtergronden over de donorwet en de gespreksrichtlijnen, gericht op de specifieke taak van medisch professionals. Deze module is ontwikkeld door de Nederlandse Transplantatie Stichting.

Module 2

TrainTool-programma met voorbeelden van gesprekssituaties volgens het principe van Situational Judgement. Dit deel bestaat uit video’s van gesprekken tussen artsen en nabestaanden, gespeeld door acteurs. De deelnemer kan na iedere video uit meerdere antwoorden het beste scenario kiezen. In een vervolgvideo wordt getoond wat er gebeurd zou zijn in dat scenario en krijgt de deelnemer feedback op zijn of haar keuze: was het wel een verstandige keus? Vrijblijvend ‘spelen’ en ervaren staat in dit deel voorop, de deelnemer doet het niet goed of fout.

Module 3

TrainTool-programma met online videorollenspellen en coaching. Ook nu worden video’s met levensechte gesprekssituaties in de spreekkamer getoond, maar nu neemt de deelnemer zijn of haar eigen reactie als arts op video op, met de webcam. De deelnemer kan deze opnames zelf terugkijken en het eventueel opnieuw proberen, en krijgt direct feedback van onze Artificial Intelligence-coach Alix.

4 competenties

In de gespreksvaardighedentraining komen de volgende competenties aan bod:

  • Empathie tonen
  • Informeren over registratie en de nieuwe donorwet
  • Omgaan met weerstand
  • Uit- en doorvragen

Wat zijn de reacties van deelnemers?

“De artsen worden heel blij van module 1, die denken ‘kom maar op met die theorie en kennis’. Maar dit gaat niet alleen maar over kennis, dit gaat over veel meer dan dat. Dus dan doen ze vervolgens module 2 en merken ze dat het soms best lastig is om de informatie op de juiste manier over te brengen. Dat is niet erg, de bedoeling is ook dat ze gaan ontdekken wat de verschillende scenario’s zijn. De video’s in module 2 zien er nog heel logisch uit, waardoor je als deelnemer al snel inziet wat wel of geen goede aanpak is. Maar dan komt module 3. En dan gaat na afloop van de video ineens die camera aan en blijkt het nog niet mee te vallen om de juiste woorden te vinden en ben je ineens secondenlang stil in zo’n gesprek. Heel confronterend, maar je kunt het net zo vaak over doen als je wilt en dan wordt het steeds makkelijker. De deelnemers die module 3 doen zijn daar heel tevreden over. We hebben er in de accreditatie wel rekening mee gehouden dat artsen best over een drempel heen moeten als ze aan module 3 meedoen, niet iedereen kiest daarvoor. Daarom zijn module 1 en 2 samen geaccrediteerd en module 3 apart.”

TrainTool

Deelnemers aan het programma doen gespreksoefeningen in TrainTool, de software van Faculty of Skills. In TrainTool volgen deelnemers video rollenspellen. Ze bekijken de video en nemen vervolgens hun eigen reactie op video op. Dat filmpje wordt bekeken en van feedback voorzien door een coach, of door onze AI-coach Alix. Ook biedt de tool ruimte voor extra instructievideo's, korte tests en tips. Al meer dan 130.000 medewerkers van organisaties en studenten in binnen- en buitenland nemen deel aan de online programma’s. TrainTool is beschikbaar voor gebruik in zowel een webbrowser, als in een app voor smartphone of tablet.

Meer over TrainTool

Wat vond je ervan om de coaching te laten verzorgen door Alix, onze artificial intelligence coach?

“Dat was voor ons een heel interessante mogelijkheid. Ik wilde natuurlijk een zo hoog mogelijk leerrendement bereiken en mensen actief laten oefenen. Het is dan veel beter om zelf te oefenen en jezelf op te nemen, dan met een klik aan te geven wat een ander zou moeten doen of zeggen. Dat is een enorme stap in interactief leren. Maar gezien ons enorme potentiële deelnemersaantal zou het onbetaalbaar zijn om al die gespreksoefeningen voor iedereen door een menselijke coach van feedback te laten voorzien. Alix is dan dus ideaal. Ook is een groot voordeel van de inzet van Alix dat de deelnemers direct feedback krijgen, ze hoeven dus niet te wachten. Voor deze drukbezette doelgroep is dat een groot pluspunt.”

Alix: automatische feedback door artificial intelligence

Alix is ontwikkeld door Faculty of Skills om deelnemers aan TrainToolrollenspellen automatisch en real-time van feedback te voorzien. Van iedere nieuwe training worden de rollenspellen van de eerste 50 tot 100 deelnemers beoordeeld door een van onze eigen, menselijke coaches. De uitkomsten worden doorgegeven aan Alix waardoor het systeem leert wat de bedoeling is. Daarna kan Alix zelfstandig aan de slag. Door middel van spraakherkenning en geavanceerde tekstanalyse beluistert Alix de opnames en checkt het of aan de criteria wordt voldaan. Daarover schrijf Alix volautomatisch een persoonlijk feedbackrapport dat direct met de deelnemer wordt gedeeld. In het rapport staat welke competenties aangetoond zijn en welke niet, en een inhoudelijke toelichting daarop.

Bekijk hoe Alix werkt

Hoe gaat het nu verder met het trainingsprogramma?

“De uitbraak van COVID-19 heeft grote impact gehad. Het was in 2020 niet gepast om aan te dringen op scholing bij artsen die dag en nacht werkten om levens te redden. Vanuit de overheid ging alle communicatie natuurlijk ook over COVID-19, waardoor het aanschrijfproces om burgers te informeren vertraagd is. Het aantal ‘geen bezwaar’-registraties neemt nu wel steeds verder toe, dus de kans wordt ook steeds reëler dat een arts ermee te maken gaat krijgen. Dan moet hij of zij wel weten wat dat betekent en wat er moet gebeuren. Daarom brengen we het programma nu weer extra onder de aandacht met een campagne, met onder andere een promotievideo. Idealiter volgen alle artsen in Nederland dit programma.

Waardering deelnemers

Module 1

 

1726 respondenten

Gemiddelde waardering: 8.1

Module 2

 

1233 respondenten

Gemiddelde waardering: 7.5

Module 3

 

162 respondenten

Gemiddelde waardering: 7.7

Reacties op het oefenen in TrainTool

"Aan het begin erg vreemd en ongemakkelijk, maar leuk dat er echt eenanalyse van de reactie plaats kan vinden waarin ook nog verbeterpuntenworden aangedragen indien van toepassing."

Cijfer: 7

"Zeer nuttig om het eens hardop uit te spreken, dan blijkt het toch ineens lastiger omde juiste woorden te kiezen. Doordat dit eenzijdig voor de camera is, is het wel heellastig, in een persoonlijk gesprek gaat het toch vaak vloeiender en vanzelf."

Cijfer: 8

"Leuk dat middels stem analyse inhoudelijke feedback wordtgegeven, die dan in zo'n 80% van de gevallen ook nog klopt."

Cijfer: 8

Leereffect

Volgens de deelnemers, uitgedrukt op een schaal van 1-10. In de balken wordt het percentage van de groep dat dat cijfer gaf weergegeven.

In hoeverre heeft deze module jouw informatiebehoefte vervuld ten aanzien van de Kwaliteitsstandaard Donatie i.h.k.v. de nieuwe donorwet?

Untitled design-1

 

In hoeverre heeft deze module je voorbereid op het voeren van een donatiegesprek conform de Kwaliteitsstandaard Donatie?

Module 2

 

In hoeverre heeft deze module je voorbereid op het voeren van een donatiegesprek conform de Kwaliteitsstandaard Donatie?

Module 3

 

Liever rustig lezen? Download als PDF